Glosario de términos arqueológicos

Glosario de termos arqueolóxicos

  • Acus crinalis: Agulla grande metálica, de óso ou de madeira, utilizada para a suxeición de pelo feminino.
  • Alisador: Peza utilizada para puír a superficie dun obxecto. En olería emprégase para brunir ou homoxeneizar a face visible das cerámicas mentres viran no torno.
  • Ánfora: Contedor cerámico estendido principalmente na Antigüedad, con boca estreita, dúas asas na parte superior, corpo voluminoso e base en pivote, empregado para transpórteo de alimentos, principalmente mediante o tráfico mariño e fluvial.
  • Antecastro: Plataforma máis ou menos horizontalizada, valada ou fortificada, unida a un castro, a inferior altura de leste, como ampliación ou con carácter defensivo.
  • Aparello: Tipoloxía da técnica empregada na construción dun muro, muralla ou outra estrutura.
  • Apotropaico: Mecanismo de defensa da superstición atribuído a determinados actos, xestos, rituais, obxectos ou frases.
  • Arracada: Xoia utilizada para adórneo das orellas, con adornos colgantes.
  • Baluarte: Construción fortificada que sobresae do lenzo dunha muralla.Bigornia: Engra de dúas puntas utilizada por ferradores, latoeros ou zapateiros.
  • Brunido: Acción de puír un obxecto de cerámica ou metal cun material ríxido.
  • Caetra: Pequeno escudo redondo, realizado con nervios de coiro trenzados con reforzos de metal, representado sobre todo nas esculturas dos guerreiros castrexos. Denomínase tamén deste xeito ás moedas romanas de bronce que representan o escudo no reverso, cun puñal e falcata, que representan a cultura da Idade do Hierro galaica e lusitana.
  • Calcolítico: Etapa intermedia entre o Neolítico e a Idade do Bronce, na que se inicia a metalurgia, situada cronoloxicamente entre o 2700 e o 1900 a. C.
  • Campaniense: Cerámica procedente inicialmente da rexión da Campania en Italia, que posúe un engobe negro moi brillante, sobre unha pasta fina. Permite datar niveis en xacementos arqueolóxicos e informa dos roteiros comerciais entre os séculos IV a. C. e I d. C.
  • Casiterita: Mineral de cor pálida composta por bióxido de estano, do que se obtén este metal. Castro: Recinto fortificado de planta circular ou oval que soe estar emprazado nun cume, nunha punta costeira ou no á dun monte. No noroeste peninsular son o tipo de hábitat característico da Idade do Hierro, que se estendeu durante a fase galaico-romana.
  • Catilus: Peza superior dun muíño circular de man.
  • Ceca: Taller onde se acuña moeda.
  • Celta: Grupo de pobos indoeuropeos establecidos entre os séculos X e III a. C. en diversas zonas da Europa central e occidental.
  • Cera perdida: Técnica empregada na realización de certos obxectos metálicos, consistente no deseño dunha figura de cera, que era recuberta con arxila e á que se lle realizaba un buraco no extremo superior e outro no inferior. Ao que secaba, introducíase a coada por un orificio que derretía a cera, de maneira que o metal líquido ocupaba o espazo libre e adaptándose á figura do molde. Ao que arrefriaba desfacíase o molde e obtíñase a peza metálica.
  • Ceramología: Disciplina científica que se encarga do estudo dos obxectos e pezas cerámicas de diversa tipoloxía.
  • Preto: Construción coa que se pecha unha propiedade ou superficie.
  • Ciclópeo: Construción realizada con grandes bloques de pedra, encaixados en seco.
  • Citania: Poboado castrexo de grandes dimensións, que se prolongou ou mesmo iniciouse en época romana.
  • Colar articulado: Peza de adorno do pescozo composto por doas inseridas nun fío.
  • Convento xurídico: División administrativa romana. No noroeste peninsular existen tres conventos coñecido: o Bracarense, coa capital na actual Braga, o Asturicense coa capital na actual Astorga e o Lucense, coa capital no actual Lugo.
  • Crisol: Peza de arxila ou metal, cunha concavidade na que se fundían materiais a elevadas temperaturas.
  • Croa: Acrópole ou zona máis elevada dun castro.
  • Cuncheiro: Vertedoiro formado principalmente por restos de cunchas e espiñas de peixe.
  • Datación absoluta: Datación expresada en anos. Pode obterse mediante análise das propiedades físicas ou tipológicas dos elementos obxecto de estudo.
  • Datación relativa: Datación expresada a partir do estudo das relacións existentes entre as unidades estratigráficas que conforman un xacemento arqueolóxico. Estas relacións poden ser de anterioridade, coetaneidade ou posterioridade.
  • Doa: Pequena peza utilizada na realización de coar, cadeas ou outros adornos, cunha perforación central pola que se introducía o fío.
  • Engobe: Arxila moi líquida e depurada que se estende pola superficie das pezas cerámicas cando a pasta aínda está húmida.
  • Engra: Peza de ferro que soe ter un dos lados en punta, para traballar os metais mediante martelado.
  • Entullo: Acumulación de materiais de entullo, resultantes dunha destrución ou dun abandono.
  • Epigrafía: Ciencia que se encarga do estudo das inscricións sobre materiais duros como pedra ou metal.
  • Escotadura: Entrante realizado nun lítico ou peza de metal.
  • Estratigrafía: Estudo dos estratos e das súas relacións, que se localizan nun xacemento arqueolóxico.
  • Estrato: Nivel ou capa formada por procesos xeolóxicos ou pola actividade humana. Estrutura: Elemento estratigráfico construtivo.
  • Exactor: Recadador dos tributos e pagos.
  • Exedra: Construción descuberta, de planta circular ou semicircular, con asentos corridos con respaldo, na parte interior da curva.
  • Exvasado: Termo aplicado ás vaixelas ou outro tipo de contedora, que posúen o bordo aberto ou con sección en V.
  • Falcata: Espada curta con folla ancha, curva e asimétrica e con empuñadura lixeiramente curva. Esta arma foi empregada polos pobos da península ibérica da Idade do Hierro.
  • Falera: Obxecto xeralmente de bronce e de forma circular, que adoitaba ser decorado, empregándose como arnés de cabalería.
  • Fíbula: Broche semellante a un imperdible, empregado para a suxeición da roupa.
  • Filigrana: Técnica empregada en ourivaría baseada no soldado de fíos e gránulos de ouro ou prata, nunha base metálica.
  • Fuentes clásicas: Documentación conservada, achegada por autores do mundo grecorromano antigo.
  • Forum (fora en plural): Núcleos de poboación galaico-romano con carácter comercial, algúns dos cales acabarán converténdose en aglomerados secundarios de certa entidade, coa categoría xurídica de municipio.
  • Fósil director: Material ou resto arqueolóxico ou paleontolóxico, cuxa presenza resulta habitual dentro dos contextos dunha fase histórica, que permite datar con certa precisión a unidade estratigráfica na que se localiza.
  • Fusaiola: Peza fabricada en material ríxido, principalmente arxila e pedra e con perforación central, empregada no traballo téxtil, nos fusos de fiado.
  • Fuso: Obxecto empregado para o fiado de fibras téxtiles, de forma longa, parte central algo redondeada e cos extremos apuntados.
  • Galaico-romano: Cultura derivada da asimilación entre os elementos indíxenas das poboacións da Idade do Hierro do noroeste peninsular e as achegas romanas.
  • Garum (ou garo): Salsa preparada con vísceras de peixe fermentadas, moi apreciada na cultura romana. Esta salsa adoitaba ser transportada en ánforas, sendo co sal, un dos conservantes de alimentos básicos da antigüidade. Nas costas da Gallaecia, os romanos implantarán diversas industrias de exportación de peixe e salinas.
  • Guerras cántabras: Serie de loitas entre os pobos do norte da península ibérica e o imperio romano, producidas entre o 29 a. C. e o 19 a. C., sendo máis intensas nas zonas cántabra e astur.
  • Grafito: Inscrición gravada mediante incisión nun material duro.
  • Hallsttat: Cultura desenvolvida entre o Bronce Final e primeira Idade do Hierro, espallada pola Europa Central, nordés da actual Francia e os Balcáns. Parte da historiografía celtista tradicional, vinculou as emigracións dos celtas saefes ou celtas de Hallsttat, ao noroeste peninsular.
  • Hinterland: Territorio extenso de influencia respecto dun lugar central.
  • Hipodámico: Plan urbanístico mediante úsoo de liñas rectas perpendiculares, formando un planta con escudo.
  • Historiografía: Ciencia dedicada ao estudo dos rexistros históricos a longo do tempo.
  • Idade do Bronce: Período prehistórico posterior ao Neolítico a ao Calcolítico caracterizado polo uso do bronce, situado cronoloxicamente de maneira aproximada, entre o 1.900 e o 900 a. C. En Galicia divídese en tres fases denominadas inicial (1.900-1.500 a. C.), medio (1.500-1.200 a. C.) e final (1.200-900 a. C.).
  • Idade do Hierro: Período da Protohistoria, caracterizado pola aparición da metalurgia do ferro, no que se producen importantes transformacións socioeconómicas e culturais. No noroeste dátase entre o 900 a. C. e a fase de romanización, aínda que existen diferenzas de opinión entre os investigadores. As últimas propostas fixan a primeira Idade do Hierro desde un momento avanzado do Bronce Final ata aproximadamente o 400 a. C., a segunda Idade do Hierro entre o 400 a. C. e o 100 a. C. e a terceira Idade do Hierro entre o 100 a. C. e o 50 d. C., aínda que existen autores que consideran a esta unha subfase da anterior.
  • Indoeuropeo: Termo aplicado ao grupo de linguas estendidas a finais do Neolítico desde a India ata o occidente europeo e por extensión, aos pobos e culturas asociados.
  • Ímbrice: Tella curva romana. Impresión: Marca ou sinal realizada sobre un obxecto, ao facer presión con outro máis duro.
  • Incisión: Trazo conseguido cun instrumento apuntado.
  • Interfacies: Unidade resultante da destrución de estratificación.
  • Lucerna: Recipiente en forma de cunca provisto de pico, con ou sen asas, empregada como lámpada de aceite cunha mecha.
  • Mamelón: Elemento decorativo ou funcional plástico, utilizado sobre todo na cerámica, que presenta forma de mamilo.
  • Mansio: Establecemento de época romana situada a intervalos nas vías destinado a repouso de viaxeiros e animais, coincidente xeralmente co fin dunha etapa. Algunhas mansios supuxeron a orixe dun enclave maior.
  • Matrix Harris: Sistema de organización das unidades estratigráficas dun xacemento mediante un diagrama, no que se representan as relacións existentes entre as mesmas, deseñado polo arqueólogo Edward C. Harris.
  • Megalitismo: Fase da prehistoria caracterizada polaconstrución con pedras de grande tamaño, de estruturas funerarias ou de carácter simbólico e relixioso. Entre as construciónsdiferéncianse os dolmens/dólmenes
  • Meta: Peza inferior dun muíño circular de man.
  • Metalurgia: Técnicas empregadas para a extracción e transformación dos metais contidos nos minerais.
  • Método tipológico comparativo: Sistema de análise a través das similitudes formais detectadas entre estruturas, obxectos ou outro tipo de elementos.
  • Monumento con forno: Saunas galaico-romanas localizadas nalgúns castros.
  • Neolítico: Período da Prehistoria recente caracterizado, entre outros aspectos, pola aparición da agricultura e a gandería, sendo representativo o fenómeno megalítico. En Galicia iníciase aproximadamente a finais do V milenio a. C., chegando ata o Calcolítico.
  • Numismática: Ciencia que se dedica ao estudo e clasificación das moedas.
  • Oppidum (oppida en plural): Poboado fortificado de grandes dimensións de época protohistórica ou romana, que pode despedir certas funcións como lugar estratéxico e central, respecto a outros hábitats da contorna.
  • Ourivaría: Traballo dos metais preciosos para a realización de obxectos artísticos ou xoias.
  • Paredes finas: Produción cerámica de mesa caracterizada pola delgadez das paredes das pezas, de apenas uns milímetros. Fabricáronse en diversos talleres, sendo a olería de Melgar de Tera (Zamora), un dos principais fornecedores no noroeste. Cronoloxicamente sitúanse entre o século III a. C. e o I d. C., como período álxido, aínda que se prolongan ata o século IV d. C.
  • Pedra formosa: Pedra divisoria de estancias nos monumentos con forno, cun pequeno acceso na parte inferior central, que poden estar profusamente decoradas.
  • Pedras fincadas: Sistema defensivo composto por pedras fincadas no chan irregularmente, destinadas a dificultar un ataque dacabalo, localizadas na contorna dalgúns castros da zona suroriental galaica.
  • Pondus: Pesa de tear, estando xeralmente realizada en arxila.
  • Poutada: Peso de rede de pedra con dúas escoutaduras na zona media.
  • Produción: Fabricación estandarizada, fixada dentro duns marcos xeográficos e cronolóxicos, composta por un conxunto de tipos.
  • Protohistoria: Fase situada entre o final de Prehistoria e o inicio da Historia Antiga, referida ás culturas que carecen de produción escrita ou esta é moi breve, coetáneas a outras que teñen desenvolta a produción documental. No occidente europeo soe aplicarse aos pobos da segunda Idade do Hierro.
  • Repuxado: Técnica consistente na aplicación de presión cun elemento duro sobre unha lámina metálica ou de coiro, co fin de obter unha figura en relevo.
  • Romanización: Proceso de aculturación dos territorios conquistados polo Imperio Romano durante a antigüidade.
  • Sagum: Capa empregada polos escravos e certas culturas da Idade do Hierro europea, sólida posteriormente polos soldados romanos.
  • Sítula: Caldeiro ou recipiente metálico de forma troncocónica, cilíndrica ou ovoide, sen pescozo.
  • Siderurgia: Traballo do metal que se encarga de extraer o ferro e transformalo.
  • Tabula hospitalis: Placa de bronce na que se recolle un tratado de hospitalidade ou de control entre os pobos indíxenas ou representantes dos mesmos e os administradores romanos.
  • Tegula: Tella plana romana con dúas pestanas laterais sobre as que se colocaba un ímbrice ou tella curva. Sendo empregada para o tellado de edificios, tivo tamén outros usos construtivos por exemplo en tumbas, pavimentos ou outro tipo de estruturas.
  • Terra sigillata: Vaixela fina romana amplamente difundida por todo o imperio, fabricada en serie, caracterizada por posuír engobe cubrinche e decoración nalgúns tipos, algunha desta a molde. Moitas pezas presentan un sigillum ou marca de fabricación impresa no interior da base. Dentro da terra sigillata, distínguense varias producións en función do seu lugar de orixe, como a itálica, a gálica, a hispánica ou a africana.
  • Tipoloxía: Aplícase á clasificación establecida sobre os modelos dunha produción, definidos a través de aspectos formais.
  • Torque: Colar semicircular de metal ríxido, finalizado en cabezas nos extremos, que poden presentar diferentes formas, sendo característico da cultura castrexa.
  • Tríscele ou trisquel: Figura composta por tres radios ondulados unidos no centro, formando unha roda. Tradicionalmente relacionouse coa simboloxía solar.
  • Unidade estratigráfica: Elemento estratigráfico básico correspondente únaa evidencia de modificación do terreo e que reflexa unha actividade determinada. Clasifícanse en depósitos, interfacies e estruturas.
  • Ustrinum: Lugar de incineración de cadáveres.
  • Valor fiduciario: Calidade outorgada por unha comunidade ou un estado a un obxecto, cuxo valor como produto ou materia é inferior ao que realmente representa.
  • Vicus: Asentamento romano aberto, menor cunha cidade.
  • Villa: Mansión rural romana ligada a explotacións agrarias ou marítimas.
  • Viriae: Adorno en forma de aro que se pecha no brazo. As pezas prehistóricas xeralmente realízanse en bronce.
  • Zoomorfo: Con forma de animal.

Financiado por la Unión Europea - NextGenerationEU. Sin embargo, los puntos de vista y las opiniones expresadas son únicamente los del autor o autores y no reflejan necesariamente los de la Unión Europea o la Comisión Europea. Ni la Unión Europea ni la Comisión Europea pueden ser consideradas responsables de las mismas.